Un carballo chamado Fernández del Riego
Morreu con 97 aneis de vida no mes de Santos do 2010. A gaita de Carlos Núñez, interpretando as finísimas melodías dos trobadores, sentíronse no camposanto da Ramallosa. Alí aínda ole a papel escrito e fume de xaruto. Nos seus ollos azuis, roubados ao mar de Patinir ou se cadra recollidos na beiriña do Masma, había un país imaxinado. Francisco Fernández del Riego dedicoulle o alento da súa existencia desde mozo: ora facía campaña pola galeguización da USC, ora participaba na redacción do Estatuto do 36.
Sobreviviu á guerra chorando o asasinato de amigos e padecendo un medo medular. Sufriu represalias laborais e ameazas feixistas: «Sabe usted que está vivo con permiso de su enterrador?», dicíalle por teléfono unha voz anónima que o chamaba ao bufete de Paz-Andrade, onde traballou logo do 39. Desde entón viviu na cidade á cal deu brillo cultural. Del Riego foi home de xornal. Columnas de opinión antes da guerra, durante a ditadura e no período autonómico. Con axilidade de acróbata circense dispuña dunha man para escribir artigos e coa outra redactaba cartas aos exiliados ou para pedir un poema. Un exemplo coñecido foi a crucial mediación que fixo entre Cunqueiro e a literatura galega. Louvado sexa!
Home bo e xeneroso, educado á calor do Partido Galeguista, pupilo dos dirixentes irmandiños, Fernández del Riego acolleu na súa casa de Coruxo os patriotas que recompuxeron o nacionalismo clandestino en 1943. Anos despois foi detido, preso e xulgado en consello de guerra. A sentenza favoreceuno e librouse das gadoupas franquistas. El proseguiu no camiño certo. Sostivo a correspondencia co exilio e colaborou nas iniciativas habidas aquén e alén terra. Cofunda o Partido Socialista Galego, do cal será secretario xeral até o ascenso de Xosé Manuel Beiras. E á vez codirixía a revista Grial, atendía o día a día da editorial Galaxia, acudía ás citas culturais e ás xuntanzas prohibidas, arengaba á mocidade, promovía o Día das Letras Galegas… Pódese facer máis?
Coa pel envellecida, pero co ímpeto xuvenil, don Paco preside a Real Academia Galega para abrir as fiestras, integrar sensibilidades até entón desprazadas e asentar liñas de investigación hoxe consolidadas. Este vello motor da cultura acudía ao despacho da Biblioteca Penzol que presidiu durante medio século sen cobrar un patacón. O país imaxinado por este corpo de carballo resistía nos ollos cristalinos, protexidos sob as densas lentes mouras. É a maior herdanza que nos deixou. Necesitamos oculistas para consultalos e debemos coidar das landras que son garantía de existir como pobo con conciencia de seu.
Xurxo Martínez González
Historiador