Cynthia Menéndez, libreira e poeta: «O Vigo industrial é máis significativo e digno que o das luces»
Se lle preguntamos a Cynthia Menéndez (O Calvario, 1993) por unha cor que defina a nosa cidade, esa sería sen ningunha dúbida a azul. Esa é a cor do mar e do mono que visten os traballadores dos estaleiros, aos que esta escritora dedica a súa primeira novela, Son coma glaciares os barcos de aceiro (Galaxia). A través da súa delicada prosa achéganos a un episodio do noso pasado recente que nos fala de loita, camaradería, unión e dignidade.
En que momento te decataches de que vivías nunha cidade industrial?
Teño moi gravado no meu imaxinario ese concepto de Vigo. As lembranzas de nena, non tanto das manifestacións, pero si da zona de Guixar, sobre todo dos guindastres. Esa imaxe da cidade sempre en construción.
Agora, ao ir fóra e ter que explicar de onde vés, dis que es dunha cidade industrial ou cres que xa non procede?
Creo que o mantería por convicción e por gusto, pero si que é verdade que, infelizmente, o paradigma mudou moito e o que fai rechamante ou famoso a Vigo é o tema turístico, as luces do Nadal e todo iso. Gústame pensar, igualmente —porque segue existindo a industria—, que podemos chamarlle así, cidade industrial. Sobre todo pola dignidade do naval e do sector pesqueiro, esta é unha cidade marítima na que moita xente vive diso, creo que deberiamos mantelo.
Dis que quixeches devolverlle a beleza a ese tecido industrial, en concreto aos traballadores. Cres que non se retrataron de maneira xusta?
Creo que non. Hai poucas obras de literatura obreira en España, e en Galicia en concreto. Creo que non se fixo un retrato suficientemente xusto ou bo dos traballadores, pero non só na literatura ou nas artes; tamén está a idea que reside no imaxinario da xente —que era o que me interesaba— do traballo e a industria asociados a algo gris, feo, algo sucio incluso. Eu quería cambialo, e por iso empreguei a cor azul no canto da gris. Para retratar o sector naval, quería falar da beleza e dignidade desas persoas que o conforman e tamén do que hai ao redor: as familias, os barrios…
«Estamos moi desconectados do que significa ter un compañeiro nun mundo cada vez máis individualizado»
No libro retratas ben a personalidade de cada un deses traballadores, pero tamén te detés a explicar os seus oficios. Así coñecemos que, por exemplo, non é o mesmo un tubeiro que un fregador.
Un dos obxectivos do libro era conseguir facer eses retratos individuais dos obreiros e evitar o colectivo. Poder utilizar a novela para crear personaxes que fosen quen de emocionar e de conectar coa xente. Temos moita información en ensaios ou libros históricos, pero non conectan do mesmo xeito que as novelas.
Por que decidiches escribir unha novela sobre o Vigo industrial?
Gústame moitísimo retratar as cidades, os barrios… Os lugares son diferentes, e por iso a xente que os habita tamén o é. Eu sabía que quería facer algo sobre Vigo e que quería facer literatura obreira, porque é un xénero que a min, particularmente, me gusta moito. Para min, pensar en literatura obreira en Vigo é pensar no naval. Tamén porque eu teño unha vinculación pasional co mar e cos barcos.
O libro céntrase na loita obreira de finais dos noventa, en concreto nas mobilizacións contra a privatización dun estaleiro. Por que escolliches ese episodio?
Hai anos, comecei a buscar xente que traballase no naval para entrevistala e, a partir de aí, ver por onde tirar. Escollín esa mobilización en concreto porque, como se conta ao final do libro, a modo de protesta, os obreiros pecháronse no estaleiro a pasar o Nadal e as súas familias foron xunto deles. Cando me contaron iso, pareceume a imaxe definitiva pola que escribir unha novela.
Desas entrevistas que fixeches, que foi o que máis te sorprendeu?
Gustábame moito como falaban desas revoltas de xeito colectivo, había un compromiso social. Ese relato interpelábame moitísimo, parecíame algo moi emocionante e moi digno. Quixen retratar unha familia de finais dos noventa e amosar como os nenos formaban parte das manifestacións e andaban por alí pululando. Hoxe en día as familias separamos moito o que é de nenos e o que é de adultos; facémolo coas músicas, coas series, coas pelis, coa vida pública. Creo que formar parte do que está pasando é moi importante para medrar.
Lin que a entrevista que lle fixeches a Juan José Suárez marcou moito a historia que escribiches. Por que?
El era o presidente do comité de Barreras na época en que está baseada a novela. Regaloume moitísimas cousas; por exemplo, axudoume a entender a camaradería que tiñan, que eu intentei retratar fielmente. El e mais outros seis traballadores do estaleiro facíanse chamar «os sete magníficos de Barreras». Quixen homenaxealos dalgunha maneira, polo que mantiven na historia sete obreiros. Aínda que son personaxes inventados, si que van sempre xuntos, coma eles, e despois, ao comezar os despedimentos e os cambios de quenda, apóianse entre eles.
«Hai moitas persoas que reconectaron con esta cidade ao ler o libro»
Pensas que iso se está a perder hoxe en día?
Estamos moi desconectados do que significa ter un compañeiro nun mundo cada vez máis individualizado. Realmente é moi conmovedor ter persoas coas que compartir o traballo e nas que apoiarte. O emocionante da industria é esa camaradería, porque a xente xunta é a que consegue, por exemplo, dereitos.
Como recibiron os obreiros que quixeses contar a súa historia nun libro de narrativa?
Á presentación do libro que fixemos no estaleiro de Cardama viñeron varios obreiros da época e foi moi bonito, estaban emocionados. Déronme moito as grazas, pero o que máis me gustou foi que, ao achegárense para que lles asinase o libro, dicían: «Eu son fulano e traballaba nas chapas», «Eu son tal e era tubeiro…». Que eles se sentisen identificados, para min, foi fermosísimo.
Tes a sensación de que o libro está chamando máis atención da xente que viviu esas folgas ou de xente da túa xeración, que ao mellor non coñecía moito todo isto?
Creo que acontecen as dúas cousas, pero sobre todo está a chamar a atención de persoas que son dez ou vinte anos maiores ca min e que se lembran de como era esta cidade a finais dos noventa, xente que quere reconciliarse coa idea de Vigo. O modelo das luces do Nadal e o turismo ten moitos detractores, porque é un modelo pensado para xente de fóra que en moitas ocasións dificulta a vida dos de aquí. Hai persoas que a través do libro reconectaron, que me dixeron: «Pois Vigo si que é bonito, non me lembraba».
Daquela, pasamos de pensar que viviamos nunha cidade fea a «vivir nunha cidade fermosa», pero igual non era tan fea como pensabamos?
Penso moito no carácter e na personalidade das cidades. Ese carácter que imprime Vigo á súa xente non é o mesmo que o dunha cidade turística. Coido que os vigueses son combativos, duros, caóticos, e iso non ten nada que ver coas luces do Nadal. Penso que, ademais de bonito, é moito máis persoal, máis especial, máis significativo e máis digno.
Cres que a xente máis nova identifica Vigo coas luces máis que coa industria?
Hai moita xente que si. A idea deste libro é achegar esa parte da historia da cidade a esas persoas e facer que se sintan orgullosas. Entender iso creo que pode axudalas a construírense elas mesmas como persoas e como cidadás.
A idea municipal é reconverter toda a área de Beiramar en zona residencial e que pouco a pouco as empresas que están traballando alí acaben mudándose a outro sitio. Que opinas ao respecto?
O outro día, na presentación que fixemos en Cardama, achegouse xente que nunca entrara nun estaleiro e sorprendíase. Dicían que era unha paisaxe superespecial, fermosísima e que, de súpeto, as conectaba dalgún xeito coa cidade. Non podemos perder esa imaxe. As zonas residenciais turísticas son iguais en todas as cidades. Isto témolo aquí porque é unha cidade construída para o mar, non ten ningún sentido enterrar a nosa historia e o noso carácter como cidade.
Hai unha plataforma cidadá que se chama Beiramar da Xente e que propón que fábricas que agora están abandonadas, como Alfageme, en lugar de seren demolidas, sexan reconvertidas en espazos públicos para a cidadanía. Que opinas?
Sigo moito a Beiramar da Xente, paréceme unha iniciativa moi chula. Hai exemplos noutras cidades, como o Centro Cultural Las Cigarreras en Alacant, na antiga fábrica de tabacos. É un xeito de aceptar que os modelos cambian, porque as cidades deben facerse máis habitables, máis cómodas, que tampouco quero perder iso do foco. É unha maneira de que esa arquitectura, esa beleza, permaneza. Se puidesen ser utilizadas para a cultura, sempre sería a mellor opción.
E como é o Vigo que imaxinas no futuro?
Gustaríame un Vigo respectuoso co naval. E gustaríame un Vigo con árbores, prazas e zonas verdes. Unha cidade máis agradable para os nenos que medran nela e na que as persoas maiores teñan unha sombra á que sentar.
Tamara Novoa
Editora
Últimos posts de Tamara Novoa (ver todos)
- Cynthia Menéndez, libreira e poeta: «O Vigo industrial é máis significativo e digno que o das luces» - 25 Marzo, 2025
- María Oruña mergúllase na ría de Vigo na súa última novela - 1 Marzo, 2025
- Abre as portas A Nubeira, o novo centro social da cidade - 18 Febreiro, 2025
- Artur Puga, bailarín e músico: «Facer unha foliada en Churruca xa non se ve raro» - 31 Xaneiro, 2025
- Anxo Cabada, fotógrafo: «Pediría que o gasto das luces se reparta un pouco en cultura» - 3 Decembro, 2024