Alberto Avendaño, escritor e xornalista: «Galicia é un país ao que lle custa moito valorar o propio»

Alberto Avendaño Prieto (Vigo, 1957) deuse a coñecer a finais da década dos setenta por conformar, canda Antón Reixa e Manolo Romón, o Grupo de Comunicación Poética Rompente. Levou a cabo diferentes traballos como profesor, tradutor ou actor de dobraxe. Despois de residir en diferentes cidades europeas, marchou para os Estados Unidos, onde botou tres décadas labrando unha envexable carreira xornalística, vinculada ao xornal The Washington Post e avalada por tres premios Emmy. Mentres tomamos un café na Porta do Sol coméntanos que recuperou a actividade poética e confésanos que o Grupo Rompente está a preparar un libro novo.

Aos 19 anos, canda Reixa e Romón, conformaches o Grupo Rompente. Como xurdiu?

Representabamos a resposta da nosa xeración á transición política española, convertémonos en poetas da xeración beat, eramos vangardistas, facíamos unha cousa que daquela non tiña nome e que agora se chama performance. Tiñamos que autoeditarnos e penso que iso tiña moito mérito. É unha etapa moi importante para a cultura galega que está moi pouco apreciada en Galicia. Nos libros de literatura galega somos un parágrafo e penso que merecemos máis, porque o que fixemos nese momento estaba en sintonía co mundo sen nós sabelo; fixémolo nunha lingua totalmente minorizada, pero coa actitude de estar no mundo.

«Nos libros de literatura galega somos un parágrafo; penso que merecemos máis»

A España daquel momento recibía moi pouca información do resto do mundo; que influencias tiñades?

Líamos os surrealistas, os beat, xente que os escritores galegos e españois non lían. Nós asimilabamos aquilo e xogabamos en clave galega, convertémolo en intervencións poéticas nas rúas, repartiamos panfletos con poemas que eran moi complicados; nós non faciamos referencia á literatura social realista e, malia todo, funcionaba moi ben na rúa. Non funcionou tan ben en canto ao entendemento do establishment cultural galego, nin sequera hoxe. O que pasa é que hoxe non teñen máis remedio que aceptarnos, pero Galicia é un país ao que lle custa moito valorar o propio.

Volvedes á carga en 2021, pero ten sentido nos nosos tempos o proxecto Rompente?

Os lectores poden responder a esa pregunta simplemente lendo Que hostia din os rumorosos? (Elvira, 2022), Caosmos (Elvira, 2022) ou Bueno Carallo Bueno (Elvira, 2023). Tamén poden acudir a algunha das nosas postas en escena e logo decidir. Eu o que podo dicir é que a maneira de escribir de Rompente, a nosa maneira de afrontar a literatura, é moi diferente a todo o que se está facendo hoxe en día, en galego ou en castelán.

Ao volveres, notaches un Vigo moi diferente?

Podo dicir que Vigo é a miña patria, Washington a miña casa e Arousa a miña cama. Ao volver, atopei esta cidade moi cambiada; gústame moito, pero aínda estou intentando reencontrarme con aquel espírito de rebeldía constante. Penso que a rebeldía non se pode perder.

Quizais agora non hai tanta necesidade de rebeldía como a que había daquela, ou?

Eu creo que a túa xeración debería ser aínda máis rebelde que a nosa, porque a nosa estaba peor preparada e vós non tedes as oportunidades que merecedes. Xa que logo, penso que a vosa xeración debería ser máis rebelde, máis rabuda e máis pesada que a nosa. A vosa é unha xeración formada e creativa que necesita espazos profesionais e artísticos, e eses espazos hai que crealos; se os gobernos non teñen medios, que polo menos ofrezan espazos para que as cousas poidan acontecer.

Traballaches en institucións tan relevantes como na Radio Galega ou o Centro Dramático Galego (CDG), que te levou a marchar para os Estados Unidos?

Non estaba a cousa fácil daquela. Puxéronme no paro cando a nosa filla acababa de nacer en Compostela. Entón a miña muller, estadounidense, díxome: «O que fixeches no teu país, tamén o podes facer no meu». Fixemos as maletas e marchamos. E nese país fixen máis do que podía facer neste.

Cal foi o teu proceso como emigrante?

Todo emigrante, polo menos na miña experiencia, pasa por unha etapa de depresión e, sobre todo, de cuestionamento sobre que carallo fas onde estás. Marchamos para Texas, que era onde tiña familia Zuni, a miña muller, e alí estudei a carreira de xornalismo. Logo fomos para Washington, onde por fortuna me acabaron contratando como lector na Universidade Johns Hopkins. Zuni presentoume a un señor que tiña un periódico latino e en tres anos conseguín que ese medio facturase cinco veces máis. En 2004, The Washington Post compra ese xornal e eu paso a ser executivo-xornalista, levando o que era toda a parte en español, con moito éxito. Pero en 2013 Jeff Bezos compra o Washington Post. Segundo me dixo Don Graham, un dos anteriores xerentes, a estrutura non era sostible para adaptarse aos novos tempos. O equipo de Bezos desfíxose de toda a parte en español, hai que recordar que o español nos Estados Unidos acosado e minorizado coma o galego aquí. O ano 2017 eu asinei a miña rescisión, esperei á idade de xubilación e decidín regresar a España. Penso que foi o mellor que me puido pasar, pois permitiume xubilarme rápido, con poucos cartos, e volver a Galicia. De non ser así, igual me saían vinte oportunidades máis, que é o que pasa nos Estados Unidos.

«Nos Estados Unidos fixen máis do que podía facer aquí»

Os Estados Unidos de América son realmente a terra das oportunidades?

Os Estados Unidos teñen unha maior flexibilidade social e máis posibilidades, porque ti podes crear as túas oportunidades, pero iso non quere dicir que o soño americano non poida existir en Galicia ou en España. O que hai alá é unha estrutura social tremendamente dinámica; é dicir, alguén coma min nunca podería chegar a dar clases nunha universidade aquí, algo que si puiden facer en América.

Que diferenzas atopaches entre xornalismo español e o estadounidense?

Un reporteiro ten alá máis espazo de creación xornalística do que hai aquí. A precariedade tamén existe alá, pero o nivel de estrés é menor. Noto que aquí os xornalistas viven constantemente picando pedra para saír do paso, e se tes moitos xornalistas cortando picando pedra non van saír cousas boas. O xornalista quere tempo e o apoio dun editor que confíe nel. A maioría dos titulares que leo non son noticias. Para min os insultos entre políticos non son unha noticia, como tampouco que chova ou deixe de chover.

Non poñemos o foco onde o hai que poñer?

Refírome a que esas novas non son para unha portada. Penso que a primeira páxina debería falar da túa xeración e mais da miña. Os vellos somos a maioría da poboación e só se fala de nós cando Mick Jagger dá un concerto e descubrimos que ten 80 anos, pero a realidade é que a maioría da poboación está por riba dos sesenta. E logo hai unha poboación emerxente que non ten postos de traballo acordes coa súa formación. Ao meu ver, esas son as dúas grandes historias. Penso que as empresas xornalísticas deberían aprender que o dono dun medio de comunicación non é quen conta as historias. No caso do Washington Post, os donos dispoñían do terreo para que os reporteiros fosen os que o traballasen escribindo as historias. O dono dun medio de comunicación non pode ser un político nin un tipo con axenda, o problema é que en moitos casos si que o é. Ese é o problema de moitos medios, americanos, ingleses ou españois.

Hai algo que che guste no xornalismo que se fai aquí?

Boto en falta que en Galicia os traballos de investigación non sexan tan pesados e aburridos. Que alguén me conte cousas dándome perspectivas e fontes diversas. Cando a diversidade de fontes é o que dixo un nun chío ou o comentario que fai outro en tal rede, paréceme que iso non é xornalismo, senón algo que calquera pode facer desde a casa. O xornalismo ten que aspirar a máis. De cando en vez aparecen cousas ben feitas, pero penso que estruturalmente falta moito.

Que opinión che merecen os medios creados polos propios xornalistas?

É unha tendencia. Á medida en que as novas xeracións non atopedes postos de traballo nas organizacións establecidas, está ben que montedes estruturas paralelas, pois agora a tecnoloxía permite iso. Se van aumentando ese tipo de estruturas, estou seguro de que alguén empezará a tomar nota e acabará influíndo na prensa mainstream. As cousas pódense cambiar, iso require un grande esforzo, pero penso que estamos nunha época en que o emprendedor pode levar adiante proxectos que cuestionen as regras do xogo.

De todas as entrevistas que fixeches, se tiveses que escoller algunha, con cal quedarías?

A nivel cultural, un dos meus encontros con Isabel Allende. A nivel político, calquera dos meus encontros co senador Tim Kaine, un dos mellores políticos estadounidenses e un gran coñecedor da América Latina e de España.

E algún momento xornalístico?

O 11-S. Naquel momento, a miña oficina estaba á outra beira do río Potomac; ver toda aquela barafunda de xente cruzar a pé a ponte de Francis Scott Key Bridge de Washington. É unha conmoción ver unha cidade enteira sendo desaloxada a pé. A miña muller foi recoller os fillos, pero eu estaba bloqueado e non podía cruzar. Puxémonos a traballar nunha edición especial en papel e esas horas foron tremendas. Tivemos que levar á imprenta as pranchas feitas á man. Aquela noite foi terriblemente poderosa.