REVISTA ABRIL

Non máis Matildas

Publicado o por

«Imaxinas que pasaría se Einstein nacese muller? Pois que probablemente hoxe non saberiamos quen é Einstein. E é que os méritos dos seus descubrimentos levaríaos algún compañeiro de investigación… ou mesmo o marido». Esta é a carta de presentación da iniciativa #NoMoreMatildas (nomorematildas.com), levada a cabo pola Asociación de Mulleres Investigadoras e Tecnólogas (AMIT). A través do nome de Matilda Joslyn Gage, a primeira activista en denunciar tal inxustiza, búscase reescribir a historia desde unha perspectiva de xénero, recuperando figuras femininas relevantes na historia da ciencia e levándoas aos libros de texto, podendo así inspirar novas xeracións.

É difícil delimitar o que hoxe coñecemos como «ciencia»: unha amálgama de disciplinas como a astronomía, a bioloxía, a física, as matemáticas, a medicina, a química ou a xeoloxía. Ás veces tamén incluímos campos como a arquitectura, a enxeñería ou as telecomunicacións, aínda que estas sexan especialidades máis técnicas que utilizan os coñecementos científicos para seren aplicados de maneira máis tanxible e práctica. Seguro que non é a primeira vez que escoitas que nas carreiras universitarias científicas hai predominancia masculina, mais iso non é certo. Segundo os datos ofrecidos pola Unidade de Igualdade da Universidade de Vigo, o 56% do alumnado científico do curso 2019-2020 está formado por mulleres, aumentando ao 76 % nas ciencias da saúde. Esta porcentaxe derrúbase nas carreiras técnicas (Enxeñería e Telecomunicacións), con só un 23% de alumnas nas aulas.

No profesorado tamén atopamos unha fenda de xénero do 16% cuxa tendencia nos últimos cinco anos é cada vez máis igualitaria, a pesar de que esta é máis evidente a medida que avanzamos na escala de categoría do persoal: tres cuartos dos catedráticos son homes.

Unha vida dedicada ás matemáticas

Amelia Verdejo na súa casa | P. Vázquez

Amelia Verdejo estudou matemáticas na Universidade de Santiago en 1978, unha etapa que ela lembra «con fastío» para as estudantes: «O fascista do decano entraba na aula e dicía que non sabía que faciamos alí as mulleres, porque estaba demostrado cientificamente que o noso cerebro non valía para as matemáticas». Ironicamente, na primeira orla desta carreira, que data dos anos 50, cinco das seis persoas licenciadas eran mulleres. No profesorado, a única muller era Antonia Ferrín, a primeira astrónoma galega.

Ademais do labor como docente, Verdejo iniciou hai case unha década un importante traballo divulgativo que se viu culminado en 2017 no libro Mujeres matemáticas: Las grandes desconocidas. Segundo ela, non existe a suposta neutralidade dos números: «A finais dos anos 80 empecei a cambiar o xénero dos nomes que aparecían nos enunciados dos problemas, e deime conta de que os homes sempre ocupaban postos de responsabilidade namentres que as mulleres se encargaban de coidados e tarefas domésticas». Por non falar da nula presenza de mulleres en libros de texto, advertida pola investigadora Ana López Navajas, que na opinión de Verdejo se debe a que «case todas as editoriais están relacionadas coa igrexa católica». Na mellor das materias o persoeiro feminino chegaba ao 18%, mentres que nas de ciencias caía a cifras ridículas, chegando ao 1% na de tecnoloxía.

Desde que se xubilou, Verdejo colabora co Centro de documentación e recursos feministas de Vigo, situado na biblioteca pública Juan Compañel, onde imparte o obradoiro Wikimulleres, unha iniciativa necesaria que persegue documentar, crear, traducir e editar contidos na Wikipedia desde a perspectiva de xénero, contribuíndo así a corrixir a enorme imparcialidade que existe na enciclopedia virtual máis consultada do mundo.

Inspirando xeracións futuras

Anaír Rodríguez na sede da esditorial Xerais, en Vigo | P. Vázquez

Anaír Rodríguez traballa como editora, escritora, e tradutora, centrando estes eidos na literatura infantil e xuvenil. Compaxina estes labores coa asociación Espazo Lectura, da que é socia fundadora, onde se realizan actividades para divulgar, formar, fomentar e sensibilizar na lectura en lingua galega na zona do Val Miñor. Upar o libro como elemento socializador e referente do benestar social, indispensable para elevar o nivel educativo e a conciencia crítica.

A primeira edición de Pioneiras. Galegas que abriron camiño viu a luz hai dous anos. Na actualidade vai xa pola quinta tiraxe, o que demostra a demanda que existe por unha obra como esta, creada pola viguesa un ano atrás. «En 2017 a miña filla tiña cinco anos, idade á que as persoas empezamos a percibir o peso dos estereotipos de xénero dunha maneira incosciente, polo que eu estaba preocupada pola falta de referentes femininos que había no material audiovisual e nos contos que ela consumía», conta Rodríguez.

Deste xeito nace Pioneiras, unha recompilación de mulleres galegas de diferentes épocas e ámbitos sociais, revolucionarias nos seus respectivos campos, que abriron camiños para o futuro. O primeiro tomo foi ilustrado por Nuria Díaz e o segundo pola viguesa Abi Castillo. Nas páxinas destes libros atopamos, entre moitas outras, a Isabel Zendal, primeira enfermeira en misión internacional; Elisa Patiño, primeira aeronauta; Ángeles Alvariño, primeira científica nun buque de investigación internacional; Manuela Barreiro, primeira licenciada universitaria; Olimpia Valencia, a primeira doutora ou a xa amentada Antonia Ferrín.

Segundo a autora, «o descoñecemento que temos destas mulleres é debido a que nunca se lles prestou atención nin foron tratadas da mesma forma que os seus colegas varóns» e igual que Verdejo, fai fincapé na escasa presenza outorgada nos libros de texto ou nos medios de comunicación.

A primeira doutora con consulta propia

Ana Fuentes no seu despacho | Jorge Landín

Seguindo con outra das pioneiras da listaxe de enriba, a xornalista Ana Fuentes presentou hai dous anos a biografía Olimpia Valencia. Ocho décadas de historia desde los ojos de una pionera, publicada polo Instituto de Estudos Vigueses. Que o seu primeiro libro sexa sobre Valencia era para a autora «unha elección obrigada, xa que esta muller era curmá da miña avoa e sempre foi unha historia familiar que me impresionou».

Ao longo de moitos anos foi recompilando toda a información que atopaba ao respecto, construíndo un potente arquivo que colleu forma cando caeu na conta de que en 2019 sería o centenario do ingreso de Olimpia na Facultade de Medicina e Odontoloxía da Universidade de Santiago de Compostela, sendo a primeira muller galega en conseguilo.

A vida de Olimpia Valencia é apaixonante. Pouco despois de mudarse de Baltar a Vigo aos 12 anos, decidiu estudar Maxisterio, unha das poucas carreiras ben vistas para as mulleres, pero finalmente foi quen de entrar en Medicina, a pesar de todas as dificultades. Foi empurrada a especializarse en xinecoloxía, iso si, cun expediente de 23 sobresaíntes e 18 matrículas de honra. Doutorouse en Madrid e ampliou os estudos en Suíza e Francia. Abriu a súa propia clínica na rúa do Príncipe. En febreiro de 1937 foi detida, chegando a pasar catro días no cuartel da Garda Civil, acusada de manter unha ideoloxía galeguista e de esquerdas.

REVISTA ABRIL

«A de Olimpia é a historia dunha muller valente e audaz, única na súa época», proclama a autora, quen pensa que temos unha débeda histórica con todas estas mulleres esquecidas. Na súa opinión, a sociedade si que está interesada na ciencia, mais depende moito de como se conte: «A través dunha boa divulgación, con mensaxes que poidan chegar ao gran público, a cidadanía recibe moi ben este tipo de contidos».

Pablo Vázquez
Redactor

[Esta reportaxe foi publicada na revista A Movida de marzo 2021 . Podes consultala na versión dixital ou facerte con ela de formar gratuíta nos nosos puntos de distribución. Se queres apoiar o noso proxecto e comezar a recibila na túa casa faite #AMOVIDALOVER ]

The following two tabs change content below.
My LinkedIn profileMy Vimeo channel

Pablo Vázquez

Graduado en Comunicación Audiovisual pola Universidade de Vigo, é un apaixoado do cine, da música e da fotografía. É director dos documentais 'O profesor', 'The Death: el reencuentro' e 'Cuna de músicos', ademais de coautor do libro 'Son da cidade', o que lle fixo coñecer aínda máis a escena musical viguesa. Ten traballado con distintos grupos e salas da cidade, ademais de participar nos últimos anos como Xurado Novo nos festivais de cine de San Sebastián e Novos Cinemas.