Non é cidade para bibliotecas
O 23 deste mes celébrase o Día do Libro para conmemorar o falecemento de tres figuras clave das letras universais acontecidos ese día en 1616: Inca Garcilaso de la Vega, William Shakespeare e Miguel de Cervantes —aínda que este último finou na xornada anterior, o 22—.
Seguindo cos libros e coas efemérides, neste caso de carácter local, o pasado 11 de marzo a Biblioteca Juan Compañel sopraba trinta candeas. O edificio que a alberga desde 1995, a Casa de Pedro Román, leva algo máis de tempo entre nós: levantouno Jenaro de la Fuente Domínguez en 1889. Antes de ser o fogar de milleiros de libros, revistas, xornais, cómics, discos e películas, esta fermosa construción, unha das máis destacadas do centro da cidade, foi o Casino de Vigo e tamén acolleu os Almacéns Ferro, motivo polo que se coñece como Edificio Ferro. A biblioteca adoptou en 2013 o nome do editor de Cantares gallegos,de Rosalía de Castro: Juan Compañel. Os libros que encheron os andeis proviñan da Biblioteca Popular de Vigo, aberta en 1942 na praza de Compostela e que despois se trasladaría á rúa Romil, en 1979.
A principal biblioteca local ten unhas cantas particularidades: é a única biblioteca territorial de Galicia que é de propiedade municipal pero de xestión autonómica e, malia o seu reducido espazo, é a que conta con máis usuarios (52.500), préstamos (por riba dos 220.000 en 2024) e fondos (máis de 220.000 exemplares de distintos materiais) de toda Galicia. Só o depósito legal, que acolle, entre outros, todo libro editado en Vigo desde 1958, garda 40.000 exemplares. Tamén atopamos, por exemplo, todos os números do Atlántico Diario desde a súa fundación ou os do Faro de Vigo desde 1985. O Fondo Vigo, formado por materiais que versen sobre a nosa cidade, abarca uns 8.000 documentos, e desde a biblioteca destacan a boa acollida desta sección, na que colaboran, entre outros entes, o Instituto de Estudos Vigueses. Outro dos fondos que máis éxito ten entre a cidadanía é o de banda deseñada, cuns 8.000 cómics no seu haber. Inmaculada Serrano, directora do centro desde hai doce anos, lamenta que as dimensións do edificio non permitan ampliar esta zona para mellorar a experiencia dos usuarios.
Os seus 3.000 metros cadrados poden parecer moitos, pero non o son en absoluto se pretendemos albergar ducias de miles de volumes e que quede algo de espazo libre para que as persoas poidan moverse con comodidade, sentar a ler ou ter espazos máis amplos para nenos e nenas. Un paseo polas entrañas do edificio móstranos corredores repletos de andeis con libros por todas as partes, que semana a semana van cubrindo as paredes como se de hedra se tratase. Nos sotos atópanse abundantes arquivos chamados «compactos», que, ao seren móbiles, permiten almacenar unha gran cantidade de volumes e aforrar espazo.
Inmaculada non esconde o seu desexo de mudarse á futura Biblioteca do Estado proxectada na rúa de Lalín, que contará cuns 8.000 metros cadrados distribuídos en catro andares. O que moita xente descoñece é que, no momento en que se inaugure ese xigantesco espazo, todos os fondos da Juan Compañel irían cara a alí, polo que o Edificio Ferro quedaría baleiro e, polo de agora, sen ningún uso definido. Isto significa que, agás que o Concello decida crear desde cero e xestionar a súa propia biblioteca na zona vella, Vigo mantería o mesmo número de bibliotecas e deixaría orfo de libros gratuítos (e doutros moitos servizos) o centro da urbe.
A outra biblioteca pública da cidade —esta si de propiedade e xestión municipais— leva o nome do escritor de Gres (Vila de Cruces) Xosé Neira Vilas. Situada na parroquia de Lavadores, ben preto da Escola Oficial de Idiomas, inaugurouse o 24 de marzo de 2011. Para coñecer o motivo desta localización, tratamos de contactar coas persoas responsables do centro, mais fomos redirixidos á Concellería de Cultura: «Naceu como unha biblioteca de proximidade e por iso se elixiu situala na zona de Lavadores», responderon de modo sucinto. Este espazo, conforme as cifras ofrecidas, conta con case 21.000 socios e atendeu 53.544 persoas ao longo de 2024, con 46.584 préstamos de libros ao ano. No fondo constan 26.965 documentos e, ademais, dispón da plataforma en liña Efilm Vigo, que ofrece arredor de 5.000 títulos cinematográficos de xeito gratuíto. Segundo comenta a concellería, ese é o apartado que máis medrou nos últimos tempos.
Estas son, polo momento, as dúas únicas bibliotecas públicas nas que podemos acceder ao préstamo de libros e outros materiais de maneira gratuíta co carné da Rede de Bibliotecas de Galicia. Vigo conta con outros espazos similares de titularidade pública, máis especializados pero moito menos coñecidos. Falamos das bibliotecas da Escola Municipal de Artes e Oficios, do MARCO, do Museo Liste, da Fundación Penzol, do Centro de Documentación e Recursos Feministas (situado no primeiro andar da Juan Compañel), do Instituto de Estudos Vigueses, da ONCE, da Cámara de Comercio, do Centro Oceanográfico, do Instituto de Investigacións Mariñas e das diversas facultades universitarias.
«Unha biblioteca defínese como pública non pola súa titularidade, senón porque vai dirixida ao total da poboación sen limitacións nin restricións». Isto cóntanolo Ana Martínez, bibliotecaria na Universidade de Vigo e concelleira do Bloque Nacionalista Galego, ademais de experta no sistema bibliotecario. Ana sinala o caso da biblioteca do centro veciñal de Valadares, que é de titularidade privada pero que ofrece «un servizo público e universal, aberto a toda á cidadanía». Con todo, segundo a súa opinión, todas as bibliotecas deste tipo deberían ser de titularidade pública, para que non dependan das lóxicas empresariais e mercantís, como aconteceu no pasado con algunhas bibliotecas propiedade de Caixanova.
Os orzamentos do Concello de Vigo para bibliotecas neste 2025 é de 1.150.000 euros, mentres que para o alumeado de Nadal de 2024 se dispuxo de 3.353.000 euros, o triplo.
Tamén existen iniciativas privadas, como a biblioteca de Afundación, no Teatro García Barbón, e a recentemente inaugurada Comicteca, no mesmo lugar, que abriu a finais do ano pasado e xa conta con preto dun millar de títulos de banda deseñada de todo tipo (americana, xaponesa, europea, española, teoría do cómic, clásicos…). Entre os proxectos máis pequenos e alternativos podemos destacar a biblioteca de fanzines que está a crear o colectivo Toba de xeito autoxestionado no centro social Faísca, no Calvario. Detrás del están as viguesas Sara Castro e Uxía Miranda, que actualmente están a recompilar fanzines, tanto da súa propia colección como de cesións particulares, coa idea de crear un espazo de referencia no que a xente poida acudir e lelos comodamente, así como de poder dixitalizar todo o arquivo.
Podería semellar, pois, que Vigo dispón dunha grande oferta para as persoas ás que lles gusta ter follas encadernadas entre as mans. O certo é que non: tendo en conta que é a cidade máis extensa e poboada de Galicia, só alberga dúas bibliotecas públicas, mentres que A Coruña, cuns 50.000 habitantes menos, goza de oito municipais (mais un punto de servizo), unha provincial e outra autonómica. Non temos que ir tan lonxe nin a lugares tan concorridos para atopar exemplos de boas praxes: Redondela, con menos de 30.000 habitantes, ten dúas bibliotecas municipais e Cangas, con 27.000, ten catro.
Vigo é a única cidade española de máis de 200.000 habitantes que só conta cunha biblioteca de titularidade e xestión municipais.
Ao preguntarlle sobre a necesidade de máis bibliotecas na cidade, Inmaculada Serrano opina que «Vigo é unha cidade moi viva e cantas máis bibliotecas haxa mellor para todos. Abrir novas bibliotecas sería unha excelente maneira de facilitar e mellorar o acceso á cultura e a educación dos habitantes de certos barrios que non contan cunha próxima ao seu domicilio». Formulamos a mesma pregunta á Concellería de Cultura, pero esta non considera necesario abrir novos espazos noutros barrios, xa que ve normal que xente doutras áreas teña que achegarse ás bibliotecas xa existentes: «A demanda no uso e gozo da biblioteca [Neira Vilas] xa non se cingue á súa zona de influencia [Lavadores], senón que acoden persoas usuarias doutras zonas da cidade e da contorna», apuntan, como se esas persoas tivesen outra opción. Curiosamente, si que definen as bibliotecas como «entidades importantes para o desenvolvemento persoal e cultural e centros de referencia social nos barrios». A veciñanza de Coia, cuns 30.000 habitantes (máis que Redondela e Cangas), ou a de Teis, con 24.000, tería que camiñar como mínimo media hora (e outra media de volta) para tomar prestado un libro na biblioteca central. Ata a Neira Vilas aínda tardaría máis.
Isto choca frontalmente coas indicacións feitas polo Ministerio de Cultura no documento Sistemas urbanos de bibliotecas, que recomenda unha por cada 15.000 habitantes e a menos de vinte minutos do lugar de residencia. As cifras meten medo: Vigo ten 0,05 bibliotecas por cada 15.000 habitantes, mentres que Valladolid, unha cidade dun tamaño similar ao da nosa, ten 0,96, é dicir, 19 bibliotecas en total. De feito, Vigo é a única cidade española de máis de 200.000 habitantes que só conta cun espazo destas características de titularidade e xestión municipais.
Existiu, en paralelo á apertura da Neira Vilas, un proxecto para abrir bibliotecas en Teis, Bouzas e Navia, pero nunca chegou a levarse a cabo. O que si abriron, nalgúns destes barrios e no auditorio Mar de Vigo, son salas de estudo ou de lectura, pero cómpre diferencialas: «Unha sala de estudo só precisa dun espazo amplo con mesas e cadeiras, conexión por wifi e un vixiante na porta. As bibliotecas poden ser salas de estudo, pero as salas de estudo non poden ser bibliotecas», conclúe Ana Martínez. A Juan Compañel, por exemplo, conta cunha ampla e fermosa sala de estudo onde antes estaba situado o casino. No momento de escribir estas liñas, a Xunta de Goberno local acaba de aprobar a reforma do edificio que acollerá a biblioteca de Teis, na rúa de Enrique Lorenzo. Na información ofrecida aos medios só mencionan «servizos públicos» na planta baixa e unha sala de lectura na superior, polo que de momento descoñecemos se estamos a falar dunha biblioteca de verdade ou só doutra estancia ampla con wifi e cadeiras.
Abrir novas bibliotecas públicas, malia ser unha nova que toda a cidadanía celebraría e gozaría, non semella unha medida tan prioritaria para o Goberno local como cubrir Vigo de luces, por exemplo. Por ilustralo con cifras: os orzamentos do Concello de Vigo para bibliotecas neste 2025 é de 1.150.000 euros, mentres que para o alumeado de Nadal de 2024 se dispuxo de 3.353.000 euros, o triplo. As contas fanse soas: polo que nos custa o Nadal, Vigo podería ter outras tres bibliotecas públicas máis. Cuestión de prioridades, supoñemos. Parafraseando o título da novela de Cormac McCarthy publicada hai vinte anos, Vigo non é cidade para bibliotecas.
Pablo Vázquez
Últimos posts de Pablo Vázquez (ver todos)
- Veciñanzas: As Travesas - 25 Marzo, 2025
- Non é cidade para bibliotecas - 25 Marzo, 2025
- Sacar a lingua de viaxe - 24 Marzo, 2025
- Que queres que se faga no Teatro Cine Fraga? Estas son as peticións máis repetidas - 19 Marzo, 2025
- ACT Galicia, a canteira de intérpretes do noso audiovisual - 11 Marzo, 2025