Boxeando pola diversidade

Non hai que enganarse: naceu como un deporte masculino e segue a selo moitas veces. Con todo, a estrutura patriarcal que circunda o boxeo parece que empezou a esfarelarse hai anos e polas fendas entran os primeiros raios de diversidade. De identidades subalternas. De mulleres, de persoas discapacitadas, Queer ou racializadas. Pero moi aos poucos. Nesta mesma edición toma a palabra María Reimóndez, que move os marcos co seu xeito de habitar o mundo. Unha muller que escribe poesías, novelas e ensaios transformadores, pero que tamén pon o corpo para mudar unha disciplina tremendamente masculinizada na que non é doado ser precursora.

Sábeo ben outra artista contemporánea súa que tampouco vai polo rego: a cantora e compositora Najla Shami, filla dunha mestizaxe arxentina, galega e palestina. Interpretou funk, jazz e música tradicional e percorreu medio mundo buscando sonoridades: a India, Kuwait, Noruega, Xordania… Pero tamén, decote, viste as luvas de boxeo e ponse a adestrar. Non lle treme o pulso para zoscarlle á superestrutura que aínda permite que as mulleres compitan en termos diferentes que os homes, como a obriga de levar casco nos encontros ou que cada asalto dure un minuto menos que o dos seus homólogos masculinos. «Hai estruturas copadas por homes nas directivas de todos os lados, como as que atopamos na política ou como a que acabamos de visualizar no caso Rubiales. Non van querer perder eses privilexios nin ese status. Ata que non se diversifiquen e se vaian renovando, non imos percibir cambios radicais», reflexiona. Da evidencia é difícil escapar: «Dáselle moita máis importancia, tamén en recursos, ao masculino que o feminino, como en calquera deporte».

Como en calquera capa da sociedade, o boxeo non é alleo ao machismo. Shami pensa que se «afrouxou» a tendencia cara á feminización cando compara o momento actual co dos seus inicios, hai case dez anos, e considera que, en cambio, as persoas racializadas sempre tiveron o seu oco nesta disciplina: «Non hai máis que pensar en que nas grandes escolas do mundo, como a cubana, xa existe desde sempre esa diversidade. O que acontece é que en Galicia, ao haber menos poboación racializada, non se percibe tanto, aínda que cada vez hai máis». Tamén cita referentes que mesmo aparecen nas conversas do ximnasio sobre as cousas interesantes da alta competición. Como Katie Taylor, probablemente unha das deportistas máis significativas da historia de Irlanda e unha das figuras femininas cara ás que mirar cando alguén queira subir ao ring.

Tamén hai a que mirar no noso país. Como a redondelá Judith Barbosa, primeira campioa de España de boxeo e que se adestrou por primeira vez en Vigo. Fíxoo no prolífico Club Polideportivo Saudade, unha das primeiras asociacións deportivas de Galicia centradas neste deporte de combate, de onde saíron numerosas vitorias en Europa e América Latina que e chegaron mesmo a competir en campionatos mundiais. O cerebro que fundou o club é o que goberna as mans de Paco Amoedo, probablemente a referencia máis histórica do puxilismo galego. Os títulos dos que formou parte cóntanse por ducias. Lembra a presión que recibiu desde fóra por permitir o adestramento feminino no seu club: «Na época na que eu empecei a aceptar as primeiras mulleres, aquilo mirábase moi mal. Incluso na miña familia. A xente dicíanme que ía ser malo para a imaxe do ximnasio». El mesmo empezou a decatarse dos estereotipos que tiña todo o mundo, sobre todo os homes, na cabeza: «Miraba como adestraban e decatábame de que había moitas que valían, que tiñan capacidades». De feito, na conversa Amoedo destaca a tres mulleres novas do Calvario coas que recoñece estar abraiado, mais é cauto. «Non as quero picar moito aínda», di brincando. O adestrador é o responsable de decidir cando unha persoa está preparada para competir e esa decisión non é doada: «Gústame traballar sobre seguro e ninguén poderá dicirme que pase o que pase, obriguei a pelexar a ninguén».

Gema Amoedo, filla de Paco con quen agora dirixe o club Saudade, non quere falar de remuda xeracional: «Iso diríacho se meu pai xa non traballase aquí, pero está a pleno rendemento». Coa pregunta reformulada, buscando máis ben cal é a simbiose, quen aporta que, séntese máis apelada: «Eu miro para el coma un mestre. Pola paciencia, polo que transmite. Trata os deportistas coma se fosen fillos, coma se fosen irmáns meus. Penso que, entre outras cousas, meu pai aporta o ollo; é quen de medir os boxeadores. Entende e acompaña o camiño diferente de cada un». Unha declaración común entre algúns dos mellores adestradores consiste en sinalar que o erro máis habitual é pretender homoxeneizar os púxiles: «Ese non é o mellor método. Meu pai sempre soubo levar a cadaquén segundo o seu peso e segundo o seu estilo. Cando un foi un deportista destacado, téndese a pretender que o resto sexan iguais, pero iso non leva a ningures». Pola súa banda, Gema búscalle o xeito á parte física, aos adestramentos. Con ela está un equipo de profesionais que completa o día a día do ximnasio.

Resultaría incompleta esta reportaxe sen falar de La Vieja Escuela, outro club de boxeo de referencia en Vigo que se mantén baixo a batuta doutro persoeiro galego desta disciplina: Lelo Acea. Alén da traxectoria que o precede, o seu equipo revolucionou a pedagoxía nesta disciplina hai máis dun lustro. En 2017 foi cando iniciou unha formación enfocada á infancia, un campo pouco ou nada explorado no boxeo. Contra o estigma da violencia, contra os estereotipos estendidos entre o groso da poboación, a xente de Acea chegou a unha decisión unánime: para mudar o imaxinario colectivo, hai que empezar desde a base.

Javier H. Rodríguez